Od czasu, kiedy z grupy zaburzeń psychicznych wyodrębniono jednostkę w przyszłości nazwaną schizofrenią, trwają poszukiwania czynnika etiologicznego tej choroby. Początkowo była traktowana przez Emila Kraepelina i Eugena Bleulera jako organiczna choroba mózgu. Badania przeprowadzone w następnych latach stały się podstawą do sformułowania różnych teorii etiologicznych. Obecnie bierze się pod uwagę rolę czynników: genetycznych, biochemicznych, wirusowych, neurofizjologicznych, neuropatologicznych, interakcji rodzinnych, wpływu środowiska.
Wojtanowska i Rybakowski w okresie nasilenia objawów schizofrenii stwierdzili wyższe stężenie autoprzeciwciał przeciw kardiolipinie, przeciw DNA o podwójnym łańcuchu oraz istotnie wyższy współczynnik absorbancji przeciwciał przeciwjądrowych [38].
Oprócz zmian jakościowych stwierdzono zmiany ilościowe w poszczególnych klasach immunoglobulin. Organizm ludzki najwięcej produkuje immunoglobuliny klasy A. Występuje ona w surowicy i wydzielinach surowiczośluzowych, a także wewnątrz komórek nabłonkowych. Odgrywa to istotną rolę w przypadku zakażeń wirusowych kiedy to immunoglobuliny A mogą neutralizować wirusy już wewnątrz zarażonych komórek. W badaniach nad poziomem przeciwciał A u pacjentów ze schizofrenią stwierdzono ich podwyższony poziom [25] a także wyższe stężenie Ig A u pacjentów z trzema lub większą liczbą rzutów psychozy w porównaniu z pacjentami pierwszorazowymi [39].
Immunoglobuliny klasy Ig M są syntetyzowane w początkowej fazie odpowiedzi immunologicznej. Jej wysoki poziom obserwuje się u pacjentów z ostrymi objawami psychotycznymi, ale co jest ciekawe nie ulega on zmianie w trakcie leczenia [39]. Również poziom Ig G jest podwyższony u pacjentów ze schizofrenią [23]. Pacjenci badani w okresie pierwszego epizodu choroby mieli wysokie wartości współczynnika immunoglobulina G/białko całkowite w płynie mózgowo-rdzeniowym, podczas gdy pacjenci z długim okresem trwania choroby (ponad pięć lat) - wysokie wartości tego współczynnika w surowicy krwi. Dodatkowo Muller i wsp. wykazali dodatnią korelacje między podwyższeniem poziomu Ig G w płynie mózgowo-rdzeniowym a objawami negatywnymi [39]. Dane te mogą sugerować obecność przewlekłego procesu immunologicznego.
U pacjentów ze schizofrenią występuje także większa skłonność do odczynów skórnych. Sugerman i wsp. stwierdzili wyższy poziom immunoglobuliny Ig E u chorych na schizofrenię, a Dąbkowska wykazała nadwrażliwość alergiczną u 1/4 chorych na schizofrenię [5].
Komórką odgrywającą podstawową rolę zarówno w odpowiedzi komórkowej jak i humoralnej jest limfocyt. Pochodzi on ze szpiku kostnego i w zależności od miejsca dojrzewania nazywany jest limfocytem T (grasiczozależny) bądź limfocytem B (dojrzewa poza grasicą, w szpiku kostnym). Limfocyty T biorą udział w odpowiedzi typu późnego a limfocyty B w odpowiedzi wczesnej. Pod wpływem obcych antygenów limfocyt B przyłącza do receptorów powierzchniowych obcą cząstkę, a następnie przekształca się w komórkę plazmatyczną, produkującą specyficzne przeciwciała. W zależności od rodzaju antygenu, w reakcji tej uczestniczy bądź nie, podtyp limfocytów T tzw. limfocyty pomocnicze. Prezentują one antygeny w asocjacji z antygenami klasy MHC II (zjawisko restrykcji genetycznej).
fot. istock
W odpowiedzi typu komórkowego niezbędne są zarówno limfocyty T pomocnicze jak i cytotoksyczne, a także inne komórki układu odpornościowego współdziałające w zwalczaniu obcych antygenów. Różnicowanie subpopulacji limfocytów T stało się możliwe dzięki wykryciu ekspresji powierzchniowych antygenów tzw. antygenów różnicowania CD. Na powierzchni limfocytów pomocniczych występują antygeny CD4, a na powierzchni limfocytów cytotoksycznych antygeny CD8 [15].
W zwalczaniu zakażeń wirusowych najważniejszą rolę odgrywają limfocyty T. Przy ich udziale komórka zarażona wirusem jest eliminowana z ustroju. Deficyt limfocytów prowadzi do ciężkich zakażeń wirusowych, a szczególnie groźny jest niedobór komórek T. W badaniach u pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii stwierdzono pojawienie się nieprawidłowych limfocytów, nazwanych komórkami P. W pracy opublikowanej w 1993 roku, badacze japońscy z Uniwersytetu w Okayama podali opis komórki P, która ma być czułym markerem potwierdzającym rozpoznanie schizofrenii. Jest to pobudzony, atypowy limfocyt, o silnie zasadochłonnej cytoplazmie i leptochromatycznej strukturze jądra [23]. Ponieważ komórki P wykrywane są również w chorobach o tle autoimmunologicznym jak reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń układowy rumieniowaty, czy myasthenia gravis, uważa się, że być może ich występowanie jest w jakimś stopniu związane z procesem autoimmunizacyjnym [39].
Stwierdzono również u pacjentów ze schizofrenią zmiany ilościowe w obrębie układu limfocytarnego: zwiększenie subpopulacji limfocytów B o fenotypie CD5, spadek aktywności limfocytów T supresorowych, wzrost liczby limfocytów T pomocniczych u pacjentów otrzymujących leki neuroleptyczne [29]. Achiron i wsp. stwierdzili również spadek limfocytów supresorowych podtypów CD4 2H4+ i CD8 2H4+ [1].