Teoria Martina Seligmana.
Reklama:
2.Style atrybucyjne.
Przeprowadzone przez Seligmana badania pokazały także inną interesującą prawidłowość – nie wszystkie osoby poddane treningowi wyuczonej bezradności poddawały mu się. U około jednej trzeciej badanych nie zaobserwowano typowych dla tego stanu objawów. Zdaniem autora, istnieją dwa czynniki, które kształtują podatność na wyuczoną bezradność i depresję: styl atrybucyjny, czyli styl wyjaśniania przyczyn pomyślnych i niepomyślnych wydarzeń, oraz skłonność do tzw. ruminacji – uporczywego rozważania własnych niepowodzeń. Poniżej omówię szczegółowo jedynie pierwszy tych czynników.
W teorii Seligmana pojęcie atrybucji odnosi się do specyficznego rodzaju aktywności poznawczej, zmierzającej do wytłumaczenia przyczyn wydarzeń, którym jednostka przypisuje znaczenie sukcesu lub porażki. Na podstawie posiadanych informacji dokonuje ona interpretacji tak postrzeganej sytuacji, lub inaczej mówiąc, wnioskuje o pewnych jej właściwościach. Proces ten wykazuje u każdego człowieka pewną stałość, tzn. przebiega zgodnie z właściwym dla danej jednostki wzorcem, czyli stylem atrybucyjnym. Styl atrybucyjny jest wmontowany w sieć stałych dyspozycji poznawczych człowieka, dlatego można traktować go także jako cechę, którą różni się on od innych ludzi.
Według Seligmana istnieją dwa zasadnicze rodzaje stylów atrubucyjnych: optymistyczny i pesymistyczny, które różnią się właściwościami, jakie ludzie stale przypisują przyczynom swoich sukcesów i porażek. Atrybucje dokonywane są na trzech wymiarach:
- stałości – przyczyna ma charakter stały bądź przejściowy
- zasięgu – przyczyna wpływa na całe życie człowieka lub ogranicza się do tylko do tych sfer, które są z nią bezpośrednio związane
- personalizacji – przyczyną wydarzenia jest zachowanie lub właściwości podmiotu bądź zewnętrzna sytuacja.
Pesymistyczny styl atrybucyjny wyraża się w postaci tendencji do oceniania przyczyn niepowodzeń zawsze jako stałych, o dużym zasięgu i wynikających z wewnętrznych dyspozycji podmiotu. Przyczyny sukcesów interpretowane są odwrotnie, tj. jako przejściowe, o niewielkim zasięgu i uwarunkowane przez zewnętrzne okoliczności. Optymistyczny styl artybucyjny oznacza postrzeganie przyczyn niepowodzeń jako przejściowych, o małym zasięgu i będących konsekwencją sytuacji, natomiast przyczyn sukcesów - jako stałych, o dużym zasięgu i wynikających z wewnętrznych cech, czy dyspozycji jednostki.
fot. pantherstock
Pesymistyczny lub optymistyczny styl atrybucyjny kształtuje się we wczesnym okresie życia, przede wszystkim na bazie procesów uczenia się, jakie zachodzą w trakcie relacji dziecka z osobami znaczącymi. Zdaniem Seligmana w powstawaniu tej dyspozycji kluczową rolę odgrywają trzy czynniki:
- styl atrybucyjny matki
- nadmierny krytycyzm dorosłych
- kryzysy życiowe okresu dzieciństwa.
Styl atrybucyjny matki. Jak pokazały badania, istnieje bardzo wyraźny związek między stylem atrybucyjnym dzieci i matek. Co ciekawe jednak, nie stwierdzono podobnej zbieżności między dziećmi i ojcami. Wyjaśnienie zaproponowane przez Seligmana nawiązuje do sformułowanej przez Bandurę teorii uczenia się przez modelowanie. Dzieci pozostają w silnych związkach emocjonalnych z osobami, które poświęcają im najwięcej czasu, a więc zazwyczaj z matkami. Są one dla nich źródłem podstawowej wiedzy o świecie i stosunkach międzyludzkich, poprzez swoje zachowanie dostarczają im modelu postępowania w różnych sytuacjach. Dzieci obserwują to, jak matki reagują na różne sytuacje, w tym jak wyjaśniają ich przyczyny, a następnie poprzez naśladowanie włączają spostrzegane wzorce do swojego systemu atrybucji.