Metody zbierania wywiadu

Dla badania życia rodziny i zachodzących w niej wzajemnych stosunków Brown i Rutter (1966; Rutter i Brown, 1966) skonstruowali wywiad kamberwelowski.* Pod wieloma względami było to zupełnie nowe narzędzie badawcze. M.in. uwzględniono w nim różnicę między faktami a uczuciami i opiniami osób na ich temat. Jeśli chodzi o ustalenie faktów, to wywiad narzucał taki sposób badania, w którym badacz musiał szczegółowo opisać rodzaje zachowań, a nie tylko oceny i opinie na ich temat. Kryteria oceny były dokładnie opracowane i sprawdzone. Jeśli chodzi o ocenę emocji, to analizie podlegały tylko te stany uczuciowe, które ujawniały się u badanych osób w trakcie wywiadu, podczas poruszania spraw odnoszących się do poszczególnych członków rodziny. Przyjęło się pojęcie „ujawnionych emocji negatywnych”. Kamberwelowski wywiad skupiał się przede wszystkim na badaniu zachowania rodziców w stosunku do każdego dziecka osobno, a w mniejszym stopniu na ocenie całości życia rodzinnego. Metoda ta cechowała się wysoką trafnością i rzetelnością, chociaż poruszała tak delikatne i zmienne w zależności od środowiska przejawy emocji, jak serdeczność czy wrogość. Późniejsze badania wykazały, że na podstawie wyników takiego wywiadu można też snuć przewidywania co do dalszych losów dziecka (Quinton i wsp., 1976).

Metody obserwacji
W tym samym czasie zostają opracowane coraz doskonalsze instrumenty badań układu rodzinnego na podstawie bezpośredniej obserwacji, na miejscu, w domu (Hinde i Hermann, 1977). Za ich pomocą mierzono zarówno częstość poszczególnych zachowań, jak i czas ich trwania. W analizie zachowań dwojga osób można było także przeprowadzić analizę sekwencji zachowań, co stanowiło znaczny postęp. Za pomocą takich technik można było określić wpływ zachowania jednego członka rodziny na innego. Pionierami badań na tym polu byli Patterson i jego współpracownicy (Patterson i wsp., 1973; Patterson, 1979). M.in. udowodnili oni, że przemoc w rodzinie prowadzi do licznych niekorzystnych następstw, uruchamia wiele „błędnych kół” w funkcjonowaniu wszystkich członków rodziny. Chcąc dokładnie zbadać skutki nieprawidłowego postępowania, wcześniej trzeba poznać zachowania poszczególnych członków rodziny oraz określić wpływ samoregulacyjnych mechanizmów przystosowawczych (Thomas i Martin, 1976; Thomas i Malone, 1979; Martin, 1981). W badaniach nad wpływem czynników psychosocjalnych na rozwój psychiczny dzieci powszechnie przyjęło się jednoczesne stosowanie różnych metod oraz wykorzystywanie wielu źródeł danych.

 

fot. ojoimages

Czynniki i mechanizmy ryzyka

W rozważaniach nad następstwami utraty matki, jednym z głównych czynników ryzyka jest oddzielenie dziecka od rodziców (Rutter, 1972). Oczywiście, przeżycia związane z separacją wcale nie wykluczają jednoczesnego wpływu wielu innych niekorzystnych czynników psychospołecznych zagrażających rozwojowi dziecka. Należało więc przede wszystkim rozgraniczyć znaczenie samej separacji od innych, związanych z nią i równocześnie oddziałujących czynników ryzyka. Rutter (1971) próbował wyjaśnić ten problem. W tym celu porównywał następstwa rozwodu i śmierci rodziców, a także skutki separacji dokonujących się w klimacie emocjonalnie obojętnym lub przyjemnym, z separacjami przebiegającymi z uczuciami wrogości i kłótniami. Podobnie jak inni badacze uzyskał jednoznaczne wyniki. Okazało się, że sama separacja ma tylko podrzędne znaczenie, o wiele większe zagrożenie wiąże się z wrogością i kłótniami w trakcie rozpadu rodziny. Tym samym niezbicie wykazano, że w analizie zagrożeń, dla rozwoju dziecka nieodzowne jest odróżnienie czynników i mechanizmów ryzyka.

Badania kohortowe

W niektórych krajach przeprowadzono szeroko zakrojone badania epidemiologiczne, szczególnie długoterminowe badania prospektywne (Mednick i Baert, 1982; Mednick i wsp., 1984). W Wielkiej Brytanii długoterminowymi badaniami ogarniającymi cały kraj objęto kohorty urodzonych w latach 1946 (Douglas, 1964), 1958 (Pringle i wsp., 1966) i 1970 (Osborn i wsp., 1984). Geograficzne rozproszenie badanych grup wymusiło modyfikację metod badawczych i dlatego zastosowano kwestionariusze oraz ustrukturalizowane wywiady. Wykorzystując instytucje Społecznej Służby Zdrowia sięgnięto także do danych z dokumentacji medycznej i opieki społecznej. W tym samym czasie przeprowadzono bardziej szczegółowe lokalne badania epidemiologiczne w Newcastle (Kolvin i wsp., 1988; Kolvin i wsp., 1990), na wyspie Wight (Rutter i wsp., 1970) i w Londynie (West i Farrington, 1973; Rutter i wsp., 1975; Rutter i Quinton, 1977). Posłużono się w nich starannie skonstruowanym arkuszem wywiadu od rodziców, dzieci i nauczycieli. Wykazano, że nawet w bardzo dużych badaniach populacyjnych można zastosować dokładne metody pomiaru warunków środowiska, uzyskując dane umożliwiające ocenę psychosocjalnych czynników ryzyka. Tego rodzaju analizy dowodzą również wielkiej przydatności badań reprezentatywnych grup w sprawdzaniu hipotez dotyczących przyczyn zaburzeń (Cox i wsp., 1977; Berk, 1983). Tylko takie metody umożliwiają określenie znaczenia czynników wrodzonych i środowiskowych (zob. Rutter i wsp., 1999 a,b).