Te mechanizmy obronne, pomijając archaiczne klasyfikacje, to przede wszystkim:

• racjonalizacja
• projekcja
• wyparcie
• tłumienie
• kompensacja
• sublimacja
• fantazjowanie.

Z wyżej wymienionych najbardziej efektywne to: sublimacja, kompensacja oraz, w ograniczonym stopniu, racjonalizacja.

Tutaj właśnie po raz pierwszy można zauważyć, jak istotna jest rola lekarza jako psychoterapeuty. Nikt nie zaprzecza, że korzystniejsza w czasie procesu leczenia chorego jest taka sytuacja, w której nie lęka się on ponad miarę i zachowuje względny spokój ducha. Pacjent spotykający się z lekarzem jest człowiekiem cierpiącym, potrzebującym opieki i wsparcia. Lekarz – dysponujący wszelkimi koniecznymi umiejętnościami – jest dla pacjenta autorytetem, a jego słowa są nieledwie bezkrytycznie akceptowane. W takiej sytuacji nie jest trudno jednym nierozważnym słowem chorego przerazić bądź wprawić w stan trwałej depresji reaktywnej.

Znamy wiele chorób, których pochodzenie jest psychosomatyczne. Nerwice narządowe dla przykładu przejawiają się zaburzeniem funkcji któregoś narządu wewnętrznego przy braku jakichkolwiek zmian organicznych. Najczęściej dotyczy to serca. Znamy także choroby o pochodzeniu organicznym z objawami uwarunkowanymi także czynnikami psychologicznymi. Dość często występują urazy psychiczne (traumy), np. pooperacyjne, przejawiające się przejściowym obniżeniem nastroju i aktywności. W cięższych przypadkach mogą być one powodem nerwic i psychoz reaktywnych.

Psychoterapia dla lekarzy oznacza nie tyle konieczność przyswojenia osiągnięć którejś z współczesnych szkół psychoterapii, co raczej zmianę sposobu myślenia o pacjencie. Należy zawsze i bezwzględnie szanować jego cierpienie i jego samego, nie bagatelizować znaczenia nastawienia psychicznego chorego dla jego wyzdrowienia, traktować go jako aktywnego partnera, a nie jako „ciekawy przypadek” – a zatem rzetelnie go o jego schorzeniu i przedsiębranych krokach informować.

 

fot. pantherstock

Komunikacja interpersonalna dla lekarza

Komunikacja jest procesem, który zachodzi nieustannie. Każdy nasz ruch, nie mówiąc już o nieznacznych zmianach w mimice twarzy lub słowach ma charakter mniej lub bardziej czytelnego komunikatu. Komunikacja werbalna polega na przekazywaniu sobie pewnych treści za pomocą słów. Podstawową umiejętnością, jaką musi wykształcić w sobie lekarz jest umiejętność aktywnego słuchania. Nie należy z zasady przerywać opowiadającemu o swoich dolegliwościach pacjentowi. Lekarz musi okazywać pewien stopień zainteresowania tym, co mówi pacjent. Słowa typu „aha”, „rozumiem” wprowadzają bardzo korzystną dla procesu leczenia przyjazną atmosferę zaangażowania. Należy także kontrolować ewentualne czynniki, które mogłyby rozpraszać uwagę chorego - np. nie pozwalać nikomu wchodzić do gabinetu w czasie rozmowy z pacjentem. To ostatnie rozwiązanie ma jeszcze jedną zaletę - ponieważ nikt nie lubi mówić o swojej własnej chorobie osobom zupełnie obcym, powstaje atmosfera bliskości i intymności, często bardzo potrzebna w procesie leczenia, a przynajmniej w tej jego fazie, w której pacjent musi werbalnie opisać swoje objawy. Podręczniki komunikacji interpersonalnej polecają stosowanie metody dialogu wewnętrznego, polegającej na powtarzaniu ostatnich zdań rozmówcy. Polepszeniu ulega koncentracja, więcej rzeczy z rozmowy zostanie zapamiętanych.

Inne bardzo przydatne rady, to:

• prowadzenie notatek na bieżąco
• utrzymywanie kontaktu wzrokowego - pacjent czuje żywe zainteresowanie lekarza, jego zaangażowanie; optymalny czas takowego kontaktu wynosi około pięciu sekund
• powstrzymywanie się od kończenia zdań innych - wówczas chory czuje, że jego słowa są nieistotne, może pojawić się lęk, zamknięcie się w sobie
• kiwanie głową, a także werbalne oznaki zainteresowania ("ach tak")
• unikanie oceniania - to oczywiście budzi lęk, być może poczucie zagrożenia, gniew z powodu niesprawiedliwej oceny, etc.
• zadawanie pytań - pomijając to, że pozwala to na doprecyzowanie i sklaryfikowanie wypowiedzi chorego, może być traktowane przezeń jako wyraz troski i zaangażowania; ponieważ rozmowa prócz oczywistego celu uzyskania informacji ma także za zadanie dostarczenie wsparcia psychologicznego - zadawanie dodatkowych pytań jest przydatne także w tym aspekcie
• robienie przerw w rozsądnych odstępach czasowych - redukuje napięcie, poprawia nastrój chorego.

W podejściu transakcyjnym wyszczególniono kilka barier utrudniających proces słuchania i stanowiących przeszkodę w efektywnej komunikacji pacjenta i jego lekarza. Psychoterapeutyczne podejście do pacjenta wymaga ich unikania. Są to:

• Porównywanie: słuchacza absorbuje ewaluacja słów mówiącego, porównanie jego przeżyć z własną sytuacją
• Domyślanie się: słuchacz "dopowiada sobie" końcówki zdań mówiącego, tym samym dekoncentrując się
• Przygotowywanie odpowiedzi: zamiast słuchać, zastanawiamy się, co odpowiedzieć na poprzednie słowa
• Filtrowanie: wybiórcze słuchanie, polegające na ignorowaniu informacji niezgodnych z systemem żywionych wartości
• Osądzanie: przyklejanie „etykietek”, przedwczesne i chybione
• Skojarzenia: używane przez mówiącego słowa wywołują u słuchacza asocjacje niezwiązane z pierwotnym tematem; z reguły następstwem tego jest dekoncentracja
• Utożsamianie się: słuchacz każde zdanie odnosi do siebie
• Przygotowywanie rad
• Sprzeciwianie się: sarkazm, ironia; rezultatem jest wzrost poczucia zagrożenia i lęku
• Przekonanie o swojej racji: niezdolność do przyjmowania krytyki, a także akceptacji alternatywnych poglądów
• Zmiana tematu
• Zjednywanie: funkcja wspierająca rozmowy przeważa nad informacyjną.