Zaburzenia obrazu własnego ciała

Nie zawsze kształtujący się w toku indywidualnego rozwoju jednostki obraz ciała jest adekwatny i pozytywny. Zakłada się, że poszczególne obszary własnego ciała: właściwa ocena rozmiarów, postawa emocjonalna wobec niego oraz doświadczania wrażeń z ciała, mogą być zaburzone. Stać się tak może w wyniku m.in.:

• nieprawidłowego rozwoju intelektualnego
• uszkodzenia c.u.n.
• obniżonej lub ograniczonej sprawności motorycznej
• występowania przewlekłych schorzeń somatycznych
• czynników społecznych (stosunku rodziny, oceny innych osób)
   

fot. pantherstock

Zaburzenia w spostrzeganiu i ocenie własnego ciała, tak jak negatywny stosunek do własnego wyglądu mają niewątpliwie ogromny wpływ na formowanie się szeroko pojętego obrazu siebie. Włączone do obszaru wiedzy o sobie mogą w sposób wybiórczy lub globalny obniżać poczucie własnej wartości i atrakcyjności oraz wpływać zakłócająco na podejmowaną aktywność życiową i relacje z innymi ludźmi. Zaburzenia obrazu własnego ciała można podzielić w następujący sposób:

1. spowodowane pierwotnymi lub wtórnymi zaburzeniami neurologicznymi – cechą charakterystyczną jest to, że ciało pozostaje nie zmienione, natomiast zmienia się jego percepcja; przykładem jest: autotopagnozja (niemożność rozpoznania części własnego ciała), anozognozja (zaprzeczanie oczywistym chorobom ciała, takim jak paraliż czy ślepota), asomatognozja (nieumiejętność rozróżniania prawa/ lewa), zaburzenia świadomości pod wpływem narkotyków (np. LSD powoduje spostrzeganie powiększonych rozmiarów własnego ciała) lub bólu
2. spowodowane nagłą utratą członków lub innych części ciała - cechą charakterystyczną jest to, że ciało ulega gwałtownej zmianie, natomiast jego percepcja się nie zmienia; zjawisko fantomów po raz pierwszy opisane zostało w XVI wieku; fantomy kończyn i palców dotyczą 98% przypadków po amputacji, innych części ciała występują rzadziej; nie mają miejsca w przypadku wrodzonego braku kończyn, kiedy amputacja została dokonana we wczesnym dzieciństwie (do 5 r.ż.) albo jeśli utrata nie jest nagła (jak w przypadku trądu)
3. spowodowane fizyczną deformacją lub kalectwem – im wcześniejszy okres życia, na który przypada uszkodzenie, tym większy i bardziej zaburzający jest wpływ tego doświadczenia nie tylko na obraz własnego ciała, ale również na ogólny rozwój osobowości; do wspólnych cech osób z różnorodnymi fizycznymi nieprawidłowościami należą: kompleks Qasimodo (poczucie inności, mniejszej wartości), stosowanie zabiegów obronnych (np. kamuflaż czy ograniczenia w stylu życia), zaburzenia w relacjach społecznych i seksualnych; kiedy deformacja następuje po okresie dojrzewania, przystosowanie się do zmienionego wyglądu przypomina proces żałoby
4.  spowodowany minimalnymi zniekształceniami ciała albo ich całkowitym brakiem w tej grupie mieszczą się trzy rodzaje zaburzeń obrazu ciała:

• związane z minimalnymi deformacjami ciała – często uwrażliwienie na tym punkcie i dążenie do zwiększenia własnej atrakcyjności ma podłoże w wypartych konfliktach psychicznych; zadowolenie po operacji plastycznej jest u tych osób zdecydowanie mniejsze, niż u osób operowanych ze wskazań zdrowotnych; około 70% pacjentów z tej grupy cierpi na różnorodne zaburzenia psychiczne
• dysmorfofobia – czyli narzekanie na jakiś fizyczny defekt - w przekonaniu, że jest on znaczący dla innych, kiedy naprawdę mieści się w granicach normy; w tej grupie zdarzają się pacjenci posiadający mały wgląd, pragnący „coś ze sobą zrobić”, żeby wyglądać bardziej estetycznie, ale nie potrafiący określić co dokładnie miałoby być zmienione; nie ma zgodności czy jest to samodzielna jednostka chorobowa, czy też efekt innych zaburzeń, często poprzedza psychotyczną dekompensację
• związane z zaburzeniami psychiatrycznymi – głównie neurotycznymi i psychotycznymi; przykładem są: zaburzenia konwersyjne, depresja, zaburzenia seksualne, schizofrenia, zaburzenia jedzenia

Bibliografia:
1. Borysenko J. (1999) Księga życia kobiety. GWP. Gdańsk.
2. Lacey H., Birtchnell S. (1986). Body image and its disturbances. Journal of Psychosomatic Research, 30 (6), s. 623 – 631.
3. Rabe – Jabłońska J., Dunajska A. (1997). Poglądy na temat zniekształconego obrazu ciała dla powstawania i przebiegu zaburzeń odżywiania. Psychiatria Polska, 31 (6), s. 723 – 738.
4. Siek S. (1984). Rozwój potrzeb psychicznych, mechanizmów obronnych
i obrazu siebie. Warszawa: KAW.
5. Stoke R., Recascino Ch. (2003). Women’s Perceived Body Image: Relations with Personal Happiness. Journal of Woman and Aging, 15 (1), s. 17 – 30.
6. Waller G., Barnes J. (2002). Preconscious processing of body image cues. Impact on body percept and concept. Journal of Psychosomatic Research 53, s.1037 – 1041.