Znaczenie trzeźwienia jako procesu zmiany w terapii uzależnienia od alkoholu.

Abstynencję od alkoholu jest w stanie utrzymać każdy alkoholik – zależy to np. od jego motywacji. Nie każdy jednak podejmuje prawdziwy proces zmian w swoim funkcjonowaniu i myśleniu. W psychoterapii uzależnień „abstynencja” określa czas niespożywania alkoholu - bez innych cech zmian w funkcjonowaniu.

Trzeźwienie jest natomiast długotrwałym procesem, w którym osoba uzależniona dokonuje realnych zmian w swoim zachowaniu i myśleniu na temat siebie, świata czy innych ludzi, rozwija i pielęgnuje swój system wartości. Ten proces zmian czyli „trzeźwienie” osoba uzależniona może rozpocząć trafiając do psychoterapeuty uzależnień. Na początku wskaźnikiem zmian w funkcjonowaniu osoby uzależnionej jest systematyczne chodzenie na terapię, zaangażowanie w leczenie czy np. udział w mitingach AA. Kolejne etapy zdrowienia obejmują funkcjonowanie w innych obszarach życia, np.: rodzina, znajomi i przyjaciele, praca, życie duchowe, zdrowie, pasje i zainteresowania, a w końcu życie uczuciowe.

Oczywiście, biorąc pod uwagę psychologiczne mechanizmy obronne uzależnienia, proces powrotu do zdrowia jest w początkowej fazie dość żmudny i nie daje gratyfikacji. Jednak z upływem czasu i wdrażanych zmian, przynosi wiele korzyści osobie uzależnionej – i tym samym ogranicza powrót do czynnego uzależnienia.

„Objawami” trzeźwienia w obszarach życia mogą być następujące zachowania i myślenie osoby uzależnionej”:

• życie rodzinne – alkoholik zaczyna funkcjonować w roli rodzica, małżonka, itd., dba o rodzinę, poprawnie komunikuje się z członkami rodziny, okazuje zrozumienie, wsparcie ciepło. Nazywa swoje potrzeby. Bierze odpowiedzialność za funkcjonowanie rodziny.
• znajomi, przyjaciele – osoba uzależniona dba o relacje z innymi ludźmi, potrafi „na trzeźwo” spędzać czas z innymi, ma satysfakcję z relacji z innymi, otwiera swój dom na inne osoby. Buduje „grupę wsparcia” dla swojego zdrowienia, w skład której często wchodzą inni trzeźwiejący alkoholicy, służący np. rozmową w trudnych sytuacjach.
• praca – osoba uzależniona rozwija się zawodowo, pracę wykonuje sumiennie, obowiązkowo. Dba o podnoszenie kwalifikacji.
• życie duchowe – alkoholik rozwija swoją duchowość, czerpie energię do zmian, godzi się ze swoją bezsilnością na różne doświadczenia życiowe. Wzmacnia i pielęgnuje swój system wartości, określa zasady postępowania.
• drowie – osoba uzależniona dba o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne, odwiedza lekarza, robi niezbędne badania. Dba o pielęgnowanie zdrowia, np. racjonalnie się odżywia, uprawia sport.
• pasje, zainteresowania – trzeźwiejący alkoholik powraca do starych zainteresowań (sprzed okresu uzależnienia) lub odnajduje nowe pasje. Dąży do rozwoju, samorealizacji.
• życie uczuciowe – alkoholik rozwija umiejętności rozpoznawania, nazywania i przeżywania różnych uczuć w konstruktywny sposób. Ma umiejętność przeżywania złości i radości, mówi o swoich uczuciach i potrzebach, nie rani przy tym innych ludzi.

Trzeźwienie, jak widać powyżej, jest procesem zmian mogących trwać całe lata. Ważne jest to, żeby osoba zdrowiejąca z uzależnienia stale się rozwijała i była otwarta na zmiany. Otwartość na zmiany daje możliwość satysfakcjonującego życia na trzeźwo.

Fazy rozwoju choroby alkoholowej.

W 1952 roku  Elvin Morton Jellinek przedstawił koncepcję faz rozwoju choroby alkoholowej (lewa strona wykresu). Zgodnie z tą koncepcją i na podstawie doświadczeń terapeutów, opracowano proces zmian świadczących o zdrowieniu z uzależnienia (prawa strona wykresu). Zgodnie z rozwojem uzależnienia od alkoholu, pacjent będący w terapii uzależnienia, przechodzi etapy powrotu do zdrowia. Patrząc na proces zmian w trzeźwieniu, można posłużyć się wykresem, gdzie począwszy od etapu leczenia odwykowego, widać możliwość zmiany stylu życia i poszukiwanie nowych wartości czy zasad, czyli trzeźwienia.

Fazy rozwoju uzależnienia wg. Jelinnka:

1. Faza pierwsza – prealkoholiczna faza objawowa (faza ostrzegawcza).
2. Faza zwiastunowa
3. Faza krytyczna
4. Faza chroniczna

Rys. Fazy rozwoju uzależnienia od alkoholu oraz etapy zdrowienia (plakat edukacyjny oprac. Paweł Kołakowski, Jerzy Drabik).

„Proces zmiany rozpoczyna się od momentu podjęcia leczenia uzależnienia.”

• Pierwsza fazie zdrowienia to tzn. „leczenie odwykowe”, osoba uzależniona uzyskuje wiedzę na temat choroby, rozpoznaje u siebie objawy choroby. Rozpoczyna się uznawanie swojej bezsilności co do alkoholu. Alkoholik regularnie korzysta z psychoterapii uzależnienia.
• Następnie, w fazie „rehabilitacji”, osoba rozwija umiejętność radzenia sobie z trudnymi uczuciami, buduję „grupę wsparcia” czy dba o rodzinę i znajomych. Poprzez te zmiany, wizja życia osoby uzależnionej zmienia się  - powstaje konstruktywny obraz życia. Pacjent w tym czasie jest w pogłębionym etapie leczenia uzależnienia.
• W fazie „samorealizacji”, osoba uzależniona rozwija swoje zainteresowania, pasje. Dba o swój rozwój wewnętrzny (sfera emocjonalna) i zewnętrzny – realizuje się jako członek rodziny czy przyjaciel.
• Faza „trzeźwienia” to ostatnia faza, w której osoba uzależniona w pełni akceptuje swoje trzeźwienie jako drogę życiową, widoczne są zmiany w stylu życia i myśleniu osoby uzależnionej.

Jak widać, „abstynencja” znacząco różni się od „trzeźwienia”. Osoba uzależniona na drodze zdrowienia z uzależnienia, przechodzi wiele zmian, zarówno w myśleniu jak i w zachowaniu. Zmienia się także „świat wewnętrzny” osoby uzależnionej. Potrafi ona na trzeźwo przeżyć trudne uczucia. Jej jakość życia znacznie się zmienia, ukazują się jej wartości, o które zaczyna dbać. Ten długotrwały proces zmian, w dużym stopniu pozwala na zachowanie satysfakcjonującego, trzeźwego życia.