Choroba psychiczna jako rola społeczna
W tekście przybliżam kategorię roli społecznej oraz opisuje chorobe psychiczną w tejże kategorii. Ujęcie choroby psychicznej jako roli społecznej nie musi odnosić się do rzeczywistego stanu zdrowia psychicznego jednostki, a do warunków określających interakcje z partnerami roli. Przyjęcie roli osoby z chorobą psychiczną zależy więc nie tyle co od stanu psychicznego, a od tego czy my sami tę rolę przyjmiemy czy zostanie ona nam społecznie narzucona.
Spis treści:
- Wstęp
- Czym jest rola społeczna?
- Choroba psychiczna jako rola społeczna
- Konstruowanie roli osoby z chorobą psychiczną
- Rola społeczna a stygmatyzacja
Wstęp
Zazwyczaj, kiedy myślimy o zdrowiu psychiczny odnosimy się do jego medycznego wymiaru, to znaczy postrzegamy zdrowie i chorobę psychiczną kategoriami nauk medycznych. Jednakże jest to tylko jeden z wymiarów doświadczania choroby czy zaburzenia psychicznego. Odchodząc od kategorii medycznych chciałbym spojrzeć na chorobę psychiczną z perspektywy codziennego funkcjonowania osoby doświadczającej choroby psychicznej. Innymi słowy chciałbym opisać chorobę psychiczną kategorią roli społecznej.
Czym jest rola społeczna?
W ogólności kanadyjski socjolog Erving Goffman rolę społeczną rozumie jako typową reakcję osób zajmującą określoną pozycję. Osoba wykonująca rolę musi dostosować swoje działanie tak, aby wrażenie dotyczące jej obrazu Ja odpowiadało z wymaganymi od niej, w trakcie wykonywania roli, cechami osobowymi, które musi uznać za swoje własne. Skutecznie narzucane przez kulturę i społeczeństwo i przyswajane w procesie socjalizacji cechy łączą się z pozycją, jaką przyjmuje jednostka odgrywająca daną rolę, tworząc tym samym wizerunek roli, postrzegany zarówno przez jednostkę odgrywającą rolę, jak i partnerów roli. Wytworzona w ten sposób osobowość trwa w zawieszeniu aż do momentu odegrania roli. Kiedy jednostka dostosowuje się do stawianych przed nią wymagań przyjmuje Ja przedmiotowe, a jej społeczne bycie wyraża się poprzez działanie.
Upraszczając rola społeczna to nic innego jak pewien wymagany i oczekiwany od nas przez społeczeństwo „zestaw” zachowań oraz postaw, kiedy znajdujemy się w określonej sytuacji społecznej. I tak, podczas wizyty lekarskiej zarówno pacjent jak i lekarz mają wobec siebie pewne oczekiwania i wymagania, wiedząc jak mają się zachować i jak będzie przebiegać wizyta lekarska. Podobnie, robiąc zakupy w sklepie klient wie z jaką reakcją wobec sprzedawcy może się spotkać, kiedy poprosi np. o inny rozmiar buta.
Jednakże pojęcie roli jest czymś więcej niż tylko pewnym skryptem i scenariuszem naszych codziennych interakcji. Jak wspomniałem wyżej, kiedy jednostka przyjmuje i odgrywa pewną rolę społeczną zaczyna postrzegać samą się poprzez tę rolę. To znaczy, że jej tożsamość i osobowość zaczynają być określane przez daną rolę społeczną. Innymi słowy Ja jednostki jest konstruowane w oparciu o role społeczne jakie pełni w codziennym funkcjonowaniu.
Choroba psychiczna jako rola społeczna
Wpisanie pojęcia choroby psychicznej w kategorię roli ukazuje społeczny wymiar jej doświadczenia, codziennego funkcjonowania w rzeczywistości społecznej. Osoba występując w roli osoby z chorobą psychiczną nie konfrontuje się z poszczególnymi objawami choroby, a społecznymi wyobrażeniami na temat choroby oraz stawianymi oczekiwaniami.
Rola społeczna nie wyraża jedynie działań, ale także status osoby z chorobą psychiczną. Tym samym rola pacjenta psychiatrycznego zawiera w sobie nie tylko repertuar działań, ale określa także przypisane jej miejsce w strukturze społecznej, do którego jednostka musi się zaadaptować, przyjmując jako własne, społecznie usankcjonowane.
Relacja z innymi osobami, fot. shutterstock
Konstruowanie roli osoby z chorobą psychiczną
W tym miejscu należy postawić pytanie w jaki sposób konstruowana jest rola osoby z chorobą psychiczną. Choroba jest stanem odbiegającym od określonej społecznie normy, wymagającym korekty, wdrożenia leczenia, jest więc czymś „nienormalnym” i dysfunkcyjnym. Tym samym od osoby odgrywającą tę rolę oczekuje się i wymaga dysfunkcyjnego funkcjonowania w społeczeństwie przy jednoczesnym uznaniu tej osoby za inną – „nienormalną” i wyznacza się jej granice w jakich może funkcjonować, wykluczając ze społeczeństwa.
Rola społeczna a stygmatyzacja
Kategoria roli społecznej pozwala na szersze ujęcie procesów stygmatyzacji i dyskryminacji osób z chorobami psychicznymi. Ukazuje, że wykluczenie społeczne pacjentów psychiatrycznych nie odbywa się tylko na poziomie interakcji, czy pojedynczych działań ale ma także wymiar tożsamościotwórczy i symboliczny.
Piśmiennictwo
Źródło tekstu:
- 1) Goffman E., Spotkania, Kraków 2010.
