W organizmie zdrowego człowieka 10 % limfocytów krwi obwodowej stanowią komórki NK. Posiadają one zdolność spontanicznego (bez uprzedniej stymulacji) zabijania komórek nowotworowych i komórek transformowanych wirusem. Pobudzane są do aktywności poprzez interleukinę 2, interferon alfa i beta oraz interleukinę 12. Niszczą komórki zakażone oszczędzając przy tym komórki zdrowe. Wpływają na proliferację, różnicowanie i dojrzewanie innych komórek układu odpornościowego. Ich poziom związany jest z hormonami płciowymi (u kobiet niższy poziom NK niż u mężczyzn), stresem psychicznym (zmniejszenie aktywności NK), wysiłkiem fizycznym i dietą bez tłuszczową (wzrost aktywności NK), z ciążą (obniżenie aktywności NK) [12].

 

fot. pantherstock

Badacze amerykańscy stwierdzili spadek aktywności komórek NK u pacjentów ze schizofrenią. U chorych wynosiła ona 21 % a w kontrolnej grupie ludzi zdrowych 30 % [2]. Może to predysponować do osłabionej odporności w stosunku do zakażeń wirusowych u pacjentów ze schizofrenią.

Na szczególną uwagę w zwalczaniu zakażeń wirusowych zasługują interferony. Są to białka lub glikoproteidy wytwarzane przez komórki zakażone wirusem. Ograniczają one infekcje poprzez: hamowanie replikacji wirusa, działanie cytostatyczne, pobudzanie aktywności komórek NK i K, zwiększanie ekspresji antygenów zgodności tkankowej.

Występują w trzech postaciach molekularnych:

• typ I obejmujący IFN-alfa (leukocytarny) oraz IFN-beta (fibroblastyczny);
• typ II lub immunologiczny (IFN-gamma), jest wytwarzany przez limfocyty T i komórki NK w wyniku stymulacji antygenowej lub mitogennej [8].

 

Interferony oprócz działania przeciwwirusowego mogą modulować odpowiedź immunologiczną. W zależności od dawki i okresu podania, pobudzają bądź hamują swoistą odpowiedź komórkową.

W związku z poszukiwaniem czynnika etiologicznego schizofrenii w zakażeniach wirusowych podjęto badania nad oznaczeniem poziomu interferonu w krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym. Libikova jako pierwsza, przedstawiła wyniki badań poziomu IFN w płynie mózgowo-rdzeniowym, u 348 pacjentów chorujących na różne schorzenia neuropsychiatryczne. Stwierdziła podwyższenie aktywności IFN u ok. 1/3 grupy chorych na schizofrenię. Również Preble i Torrey oznaczali aktywność IFN w krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym, stwierdzając u około 25 % osób z rozpoznaniem schizofrenii podwyższoną aktywność interferonu w surowicy krwi, a brak zmian w płynie mózgowo-rdzeniowym [13].

Badacze polscy wykazali, że leukocyty pacjentów ze schizofrenią produkują znamiennie mniej interferonu po stymulacji wirusem NDV i lipopolisacharydami niż komórki grupy kontrolnej. Nie zaobserwowano natomiast różnic w ilości wytwarzanego interferonu po stymulacji fitohemaglutyniną, co było obserwowane w innych badaniach. Zwrócono z kolei uwagę na to, że pacjenci z wysoką odpowiedzią interferonu na różne substancje (w tym na fitohemaglutyninę) mają dominujące w obrazie klinicznym objawy wytwórcze, a chorzy z niską odpowiedzią interferonu prezentują głównie objawy negatywne [13] . Badacze niemieccy stwierdzili różnicę między produkcją interferonu u pacjentów ze schizofrenią paranoidalną i rezydualną: najniższe poziomy u pacjentów ze schizofrenią paranoidalną, wyższe u pacjentów rezydualnych, najwyższe u ludzi zdrowych [37].

Badano również poziom interferonu u pacjentów ze schizofrenią nie leczonych neuroleptykami, aby ustalić ewentualny wpływ farmakoterapii na uzyskiwane wyniki. Objęto badaniem grupę 45 chorych, z której 19 pacjentów nie było leczonych farmakologicznie, a 16 nie otrzymywało od 4 tygodni neuroleptyków. W obydwu grupach stwierdzono podobnie obniżoną aktywność interferonu w surowicy krwi w warunkach in vitro [13].

Doniesienia różnych autorów informują o podwyższonym bądź obniżonym poziomie interferonu u pacjentów ze schizofrenią. Te sprzeczne spostrzeżenia mogą być wynikiem zjawiska "adaptacji" limfocytów, zaistniałego pod wpływem trwałej stymulacji przez substancje znajdujące się w ustroju (pochodzące m.in. z zakażenia wirusowego) [29].

Do roli interferonu należy również zdolność do indukowania ekspresji ukrytych antygenów głównego kompleksu zgodności tkankowej (MHC), co może zapoczątkować reakcje autoimmunologiczną. Pod wpływem interferonu gamma, na komórkach nabłonkowych mózgu zwiększa się istotnie ekspresja cząsteczek MHC klasy I, a na komórkach mikrogleju i na astrocytach dochodzi do ekspresji cząsteczek MHC klasy II. W ten sposób reaktywny mikroglej może pełnić w mózgu funkcje komórek prezentujących antygen [32].

Antygeny zgodności tkankowej (MHC - major histocompatibility compleks) pozwalają organizmowi na rozróżnienie co jest "własne" a co "obce". Nazwę tę wprowadził Snell poszukując genu warunkującego brak odrzucania przeszczepu. Obecnie wiadomo że rolę tę odgrywa układ genów, zapisanych u człowieka na krótkim ramieniu chromosomu 6. Obejmuje on trzy rodzaje genów:

• geny klasy I kodujące klasyczne antygeny transplantacyjne;
• geny klasy II związane z odpowiedzią immunologiczną;
• geny klasy III kodujące niektóre składniki dopełniacza oraz czynnik nekrotyzujący komórki nowotworowe: TNF.

 

Geny klasy I oznaczane są symbolem literowym HLA-A, -B, -C. Geny w obrębie klasy II są opisywane dwuliterowo (pierwsza litera D). Geny te kodują antygeny klasy MHC klasy I i klasy II. Antygeny MHC klasy I ulegają ekspresji na powierzchni prawie wszystkich komórek somatycznych ustroju, natomiast antygeny klasy II przede wszystkim na limfocytach B i komórkach prezentujących antygen [15].