Patogeneza dwubiegunowych zaburzeń afektywnych

Spis treści:

1. Wstęp
2. Patomechanizm dwubiegunowych zaburzeń afektywnych

Wstęp 

Stany mani i depresji znane były już za czasów Hipokratesa. Są one podstawowymi elementami dwubiegunowych zaburzeń afektywnych. Schorzenia te charakteryzują się naprzemiennym i nawracającym występowaniem epizodów manii, hipomanii, depresji i tzw. epizodów mieszanych. Ten ostatni zawiera w sobie objawy depresyjne i maniakalne. Dwubiegunowe zaburzenia depresyjne dzieli się tradycyjnie na typ I i II. W typie II, w przeciwieństwie do typu I, nie obserwuje się stanów manii, a jedynie hipomanii.

Dwubiegunowe zaburzenia afektywne to schorzenie uporczywe i trudne do leczenia. Źle rozpoznane lub niewłaściwie leczone może prowadzić do komplikacji w postaci częstszych nawrotów i krótszych okresów pomiędzy epizodami choroby. Stan taki nazywa się szybką zmianą faz. Charakteryzuje się ona ≥ 4 epizodami afektywnymi w ciągu 12 miesięcy.

Patomechanizm dwubiegunowych zaburzeń afektywnych 

Wiele obserwacji przemawia za genetycznym uwarunkowaniem choroby. Osoby, których krewni pierwszego stopnia chorują na zaburzenia dwubiegunowe są bardziej narażone na zachorowanie niż osoby z populacji ogólnej. Również większe jest prawdopodobieństwo zachorowania na zaburzenia dwubiegunowe u potomstwa rodziców, z których jedno cierpi na zaburzenia dwubiegunowe.

Apoptoza – proces genetycznie zaprogramowanej śmierci komórki wydaje się uczestniczyć w powstawaniu zaburzeń dwubiegunowych. Świadczą o tym wyniki badań zmian struktury mózgu w tej chorobie. Mianowicie, badania neuroobrazowaniem wykazały zaniki tkanki nerwowej w korze czołowej i hipokampie osób cierpiących na zaburzenia dwubiegunowe. Z kolei prace eksperymentalne na szczurach dowiodły, że leki stosowane w leczeniu zaburzeń dwubiegunowych (lit, kwas walproinowy) zwiększają produkcję białka cytoprotekcyjnego bcl-2 w tych samych obszarach mózgu, w których obserwuje się zaniki u ludzi. Świadczy to być może, że za pomocą leków używanych w terapii zaburzeń dwubiegunowych można zwiększać aktywność czynników neuroprotekcyjnych chroniących mózg przed zanikaniem i powstawaniem choroby.

Obecnie uważa się, że za powstanie manii odpowiada nadczynność w układach serotoninergicznym, noradrenergicznym i dopaminergicznym. Prawdopodobnie w manii występuje również wzrost aktywności w układzie glutamatergicznym.

Za powstawanie depresji odpowiada z kolei obniżenie przekaznictwa w układach noradrenergicznym, serotoninergicznym i dopaminergicznym. Wiele obserwacji przemawia za udziałem układu GABA-ergicznego w patomechaniźmie depresji. Poziom GABA w płynie mózgowo-rdzeniowym osób cierpiących na depresję jest obniżony, co wskazuje na zmniejszenie syntezy GABA w mózgu. Z kolei, leki wpływające pobudzająco na receptory GABA mają działanie przeciwmaniakalne.

Wykazano również, że wielokrotne podawanie LPD powoduje zmiany adaptacyjne receptorów dla NMDA kwasu glutaminowego. Słabym antagonistą receptora NMDA jest również amantadyna. Obserwacje kliniczne potwierdzają jej działanie przeciwdepresyjne. Być może jony cynku i magnezu – inhibitory receptora NMDA, znajdą również zastosowanie w leczeniu depresji u ludzi.

W powstawaniu zaburzeń dwubiegunowych postuluje się zaburzenia w regulacji poziomu wapnia wewnątrzkomórkowego. Wiadomo, że kwas walproinowy zwiększa produkcję białka związanego z jonami wapnia – GRP 78, które może odgrywać rolę w ochronie komórki. Podejrzewa się, że niestabilność osi podwzgórze-przysadka-nadnercza może przyczyniać się do powstawania i przebiegu dwubiegunowych zaburzeń afektywnych.

Na genetyczną predyspozycję może się nakładać wpływ czynników środowiskowych takich jak stres.

Wydaje się, że w powstawaniu manii dużą rolę odgrywa uszkodzenie tkanki nerwowej. Uszkodzenie to może być skutkiem nadużywania środków psychoaktywnych lub nadmiernej stymulacji neuronów przez hormony nadnerczy uwalniane nadmiernie do krwi w czasie ostrego lub przewlekłego stresu. Sumowanie się takich uszkodzeń w czasie może skutkować epizodem manii, lub też jego nawrotem. Leki przeciwdrgawkowe (kwas walproinowy, karbamazepina, lamotrygina, gabapentyna), stosowane w leczeniu manii, hamują proces rozniecania i pobudliwość neuronów (ang. kindling) chroniąc je przed uszkodzeniem.

Badania obrazowe mózgu osób, cierpiących na zaburzenia dwubiegunowe ujawniają niekiedy zagęszczenie tkanki nerwowej w obrębie płatów skroniowych. Klinicznie użyteczną informacją jest fakt, że pacjenci, którzy mają patologiczne zmiany w badaniu eeg mózgu są bardziej podatni na leczenie zaburzeń dwubiegunowych przy pomocy leków przeciwdrgawkowych.