Przyczyny i mechanizm powstawania schizofrenii

Spis treści:

1. Etiologia schizofrenii
2. Teorie genetyczne
3. Teorie biochemiczne
4. Znaczenie enzymów w procesie genezy i rozwoju schizofrenii
5. Teoria wirusowa
6. Zaburzenie funkcji immunologicznej organizmu jako przyczyna schizofrenii

Pomimo wieloletnich badań i ogromnego zaangażowania naukowego, współczesny stan wiedzy wciąż nie pozwala wyjaśnić w pełni przyczyn schizofrenii. Nieznajomość czynników wywołujących i mechanizmu rozwoju zaburzeń schizofrenicznych utrudnia, a wielu przypadkach uniemożliwia, przywrócenie zdrowia pacjentom. Brak kompleksowej teorii wyjaśniającej w pełni mechanizm powstawania zaburzeń schizofrenicznych nie oznacza jednak braku teorii cząstkowych. Bogactwo i zróżnicowanie badań zaowocowały powstaniem wielu koncepcji, które, mimo iż niepełne, pozwalają lepiej zrozumieć proces chorobowy schizofrenii.

W poniższym artykule podejmuje próbę przedstawienia teorii, które dzięki solidnemu poparciu klinicznemu i eksperymentalnemu stanowią podstawę wiedzy psychiatrycznej i psychologicznej. Duża różnorodność i wyjątkowa mnogość teorii etiologii schizofrenii skłania mnie do podzielenia omawianego tematu na dwie, komplementarne części. Część pierwsza tyczyć będzie koncepcji biologicznych, druga psychologicznych. Znajomość tychże pozwoli w sposób pełniejszy zrozumieć zarówno pacjenta jak i jego chorobę. Wiedza ta powinna w sposób korzystny wpłynąć na poziom leczenia i przyczynić się do jego większej skuteczności.

Etiologia schizofrenii 

Najogólniejszym podziałem teorii etiologii schizofrenii, będzie podział na dwie zasadnicze grupy: teorie biologiczne oraz teorie psychologiczne. Pierwsza z nich poszukuje przyczyn omawianego zaburzenia w szeroko pojętym czynniku biologicznym. Na czynnik ten składają się następujące elementy: genetyka, biochemia, neurofizjologia, neurologia, a nawet wirusologia. Przedstawiony podział czynników biologicznych jest równocześnie podziałem teorii etiologicznych w podejściu biologicznym. Z pośród dobrze opisanych i zbadanych teorii psychologicznych do najważniejszych zalicza się : teorie oparte na testach psychologicznych, teorie dotyczące zaburzeń uwagi, interakcji rodzinnych oraz zakłóceń w systemie poznawczym chorego.

Tak przyjęty podział posłuży mi do przedstawienia koncepcji etiologii schizofrenii. Ze szczególną uwagą omówię najważniejsze koncepcje psychologiczne, które często umykają psychiatrą.

Teorie genetyczne 

Jednymi z najlepiej udokumentowanych teorii etiologicznych schizofrenii są teorie genetyczne. Do najpopularniejszych stanowisk należą:

Model pojedynczego genu ze zróżnicowaną penetracją – zakładający, że za powstawanie i rozwój zaburzeń schizofrenicznych odpowiedzialny jest jeden gen. Gen ten pozostaje niejako w uśpieniu, a za jego ekspresje odpowiedzialne są czynniki psychiczne, społeczne lub środowiskowe. Ujawnienie się „genu schizofrenii” powodować może zaburzenia biochemiczne, metaboliczne, immunologiczne lub zmianę budowy określonego białka strukturalnego lub enzymu. Ekspresja tego genu powodować może również zaburzenie osobowości chorego.

Model pojedynczego genu, którego ekspresja zależy od innych genów . Teoria ta zakłada istnienie jednego „genu schizofrenii” którego niekorzystne działania wyzwalane jest przez wstąpienie określonej kombinacji innych genów.

Model wielogenowego dziedziczenia schizofrenii, ujmuje schizofrenię jako wynik ekspresji wielu genów składających się na fenotyp chorego.

Powyższe teorie genetyczne mają swoją solidną podstawę badawczą w badaniach nad występowaniem schizofrenii wśród osób ze sobą spokrewnionych. Szczególnie silnym dowodem przemawiającym za genetycznym uwarunkowaniem schizofrenii są badania korelacyjne nad występowaniem choroby wśród bliźniąt jedno- i dwujajowych oraz adopcyjne badania nad nimi. Ogromny postępem, jaki dokonuje się w genetyce, ma szanse zweryfikować i wyjaśnić zaproponowane podejścia.

Teorie biochemiczne 

Kolejną dużą grupę teorii etiologicznych schizofrenii stanowią teorie biochemiczne. Upatrują one przyczyn schizofrenii w zaburzeniach funkcjonowania neuroprzekaźników i enzymów.

Jedna z najstarszych i najlepiej opisanych teorii zakłada iż przyczyną choroby królów są zaburzenia związane z dopaminą. Liczne badania dowodzą, że nadmierna lub osłabiona czynność dopaminergiczna jest przyczyną schizofrenii. Naukowcy dowiedli, iż stan hiperdopaminergiczny wiąże się z nasileniem objawów wytwórczych, a hipodopaminergiczny z występowaniem objawów ubytkowych. Odnotowano również osłabioną czynność przedczołowych szlaków dopaminergicznych (objawy ubytkowe) oraz nasiloną czynność mezolimbicznych dróg dopaminergicznych (objawy wytwórcze). Do najważniejszych dowodów potwierdzających tę teorię należą: wynik badań pośmiertnych mózgu chorych na schizofrenię, dowody farmakologiczne, badania płynu mózgowo-rdzeniowego.

Inna teoria biochemiczna wskazuje, jako główną przyczynę schizofrenii, zaburzenia metabolizmu neuropeptydów . Niestety obecny stan wiedzy naukowej w tej dziedzinie nie pozwala na dokładne opisanie mechanizmu tych zaburzeń. Istnieją jedynie dane potwierdzające korelacje między pracą układu cholecystokininowego, a funkcjonowaniem układu dopaminergicznego. Istnieją również badania wskazujące na układ neurotensywny jako jeden z czynników etiologicznych schizofrenii.

Wahania i podwyższone stężenie noradrenaliny w ostrym psychotycznym stanie paranoidalnym kierują uwagę badaczy na ten neuroprzekaźnik. Model ten wskazuje na układ noradreanlinergiczny jak czynnik wyzwalający pierwotne zaburzenia układu dopaminergicznego. Podwyższone stężenie noradrenaliny w niektórych obszarach mózgu chorych i w ich płynie mózgowo-rdzeniowym zdają się potwierdzać powyższą teorię. Również badania post mortem dają podstawy do przyjęcia tego stanowiska.

Zaburzenia metabolizmu serotoniny i wpływ tych zaburzeń na pracę mózgu został udowodniony w badaniach mierzących stężenie tego neuroprzekaźnika w płynie mózgowo-rdzeniowym. Odnotowano, iż zwiększenie stężenia serotoniny i jej metabolitu (kwas 5-hydroksyindolooctowy) występuje u chorych z przewlekłą schizofrenią, a obniżenie tego stężenia wiąże się ze stanami paranoidalnymi oraz w innymi ostrymi stanami chorobowymi. Również skuteczność klozapiny i rysperydonu potwierdzają znacznie serotoniny w przebiegu i powstawaniu schizofrenii.

Kwas gamma-aminomasłowy (GABA) i wpływ tego neuroprzekaźnika na pracę mózgu, a w szczególności na układ dopaminergiczny stanowi założenie kolejnej teorii . Potwierdzono wpływ omawianego kwasu na układ cholinergiczny i glutaminergiczny. Niestety, poza badaniami farmakologicznymi nie ustalono mechanizmu wpływu GABA na schizofrenię. Podanie pacjentom antagonisty receptorów GABA powoduje zaostrzenie objawów. Zmniejszenie nasilenia objawów następuje po podaniu leków zawierających benzodiazepiny, które są antagonistami kwasu gamma-aminomasłowego.

Badania stężenia prostaglandyny (PG) w płynie mózgowo-rdzeniowym sugerują wpływ tej substancji na przebieg choroby. Badacze uważają, iż PG może wpływać na system katecholaminergiczny. Podwyższone stężenie prostaglandyny, a szczególnie typu E1, wiąże się ze stanami kataleptycznymi ludzi i zwierząt.

Uwagę badaczy przyciągnęły również fosfolipidy, białka G, acetylocholina oraz endogenne halucynogeny. Badania nad tymi substancjami trwają w wielu ośrodkach naukowych i w najbliższym czasie z pewnością wzbogacą wiedzę na temat etiologii schizofrenii.

Znaczenie enzymów w procesie genezy i rozwoju schizofrenii 

Nie baz znaczenia w procesie genezy i rozwoju schizofrenii pozostają enzymy, które wpływają na syntezę, transport, aktywację i rozkład neuroprzekaźników.

Rozkład noradrenaliny, dopaminy i serotoniny to podstawowa funkcja monaaminooksydazy (MAO) . Nadmierna aktywność tego enzymu powoduje zmniejszenia się stężeń wymienionych powyżej neuroprzekaźników, co z kolei prowadzi do nasilenia objawów chorobowych schizofrenii. Wyniki badań potwierdzają zmniejszenie aktywności MAO w płytkach krwi schizofreników oraz korelację między aktywnością MAO-B w osoczu, a powiększeniem komór mózgu chorych. Obecny poziom wiedzy naukowej na temat procesów związanych z MAO i schizofrenią pozwala powiedzieć jedynie, że enzym ten pełni ważną rolę w mechanizmie neuroprzekaźnictwa mózgu. Dokładny opis i znaczenie tej roli pozostaje na razie nieznane.

Z pośród badań nad wpływem enzymów na przebieg procesu chorobowego schizofrenii wymienić należ również badania nad katecholo-O-metylotransferazą (CMO), fosfokinazą kreatyninową oraz Beta-hydroksylazą dopaminy . Niestety wszelkie teorie na temat powyższych enzymów są niepełne, często sprzeczne z innymi i nie do końca zbadane.

Teoria wirusowa 

Istnieją jeszcze dwa, dość kontrowersje, sposoby tłumaczenia zaburzeń schizofrenicznych. Teoria wirusowa podaje, jako główną przyczynę choroby, zakażenie niezidentyfikowanym dotychczas wirusem neurotropowym. Dowodem popierającym ten pogląd jest statystycznie wyższa zachorowalność na schizofrenię ludzi urodzonych późną zimą i wczesną wiosną. Fakt ten stwierdzono w wielu krajach o różnych klimatach i w różnych częściach globu.

Zaburzenie funkcji immunologicznej organizmu jako przyczyna schizofrenii 

Drugą dość kontrowersyjną i nie do końca uznaną teorią, jest teoria przyjmująca zaburzenie funkcji immunologicznej organizmu jako przyczynę powstawania schizofrenii . Osłabienie układu odpornościowego może czynić dany organizm bardziej podatnym na zakażenie wirusowe wywołujące schizofrenię. Argumentami przemawiającymi za tą teorią są: podwyższone stężenie immunoglobin A, M i G, wskazania wykładników zaburzeń autoimmunizacyjnych oraz podwyższone stężenie interkulin 2 w płynie mózgowo-rdzeniowym chorych na schizofrenię.

Najnowsza medycyna i psychologia opracowała kolejne trzy duże grupy teorii opisujących powstawanie i rozwój schizofrenii. Są to doniesienia z dziedziny neurofizjologii, neurologii i psychologii. Dokończenie omawianego powyżej tematu wraz z przedstawieniem brakujących badań nastąpi w drugiej części artykułu.