Psychopatologia: emocje

Spis treści:

1. Klasyfikacja
2. Podziały
3. Rodzaje

Emocje określają stosunek jednostki do otaczającego świata, idei, a także własnej osoby. W prawie każdym schorzeniu psychicznym procesy emocjonalne są w różny sposób zaburzone. Emocje wpływają także na inne sfery psychiki (zdolności poznawcze, aktywność psychomotoryczna), ale także mogą przyczynić się do ujawnienia się objawów somatycznych (objawy wegetatywne). Przyjmuje się, iż za emocje odpowiedzialny jest układ limbiczny. Tam następuje integracja czynności kory mózgowej z układem endokrynnym i autonomicznym. Emocje można klasyfikować, używając wybranych cech: treść, przedmiot, zwrot, siła, trwałość, głębokość czy ekspresja.

Klasyfikacja 

1. Treść, np. gniew, żal, radość.
2. Przedmiot, zwykle daje się wskazać: sytuacja, osoba, idea.
3. Zwrot, ujemny = negatywne czy dodatni = pozytywne
4. Siła, w przypadku silnych emocji pojawia się: tzw. odczyn wegetatywny (objawy ze strony układu autonomicznego), a także ograniczenie zdolności logicznego myślenia oraz zawężenie pola świadomości i kontroli nad działaniem.
5. Trwałość, określa czas utrzymywania się emocji.
6. Głębokość, określa motywacyjną zdolność emocji.
7. Ekspresja, zewnętrzna manifestacja emocji (mimika, gestykulacja).
8. Zejście, czyli co się dzieję, gdy „emocje opadają”. W przypadku emocji o silnym natężeniu może pojawiać się uczucie znużenia, sen, a w przypadku afektu patologicznego niepamięć (czasem nawet wsteczna).

Podziały 

Z punktu widzenia wpływu na sprawność organizmu:

• steniczne = mobilizujące,
• asteniczne = demobilizujące.

Z punktu widzenia natężenia i trwałości emocji:

• nastrój (wolny początek, nasilenie nieznaczne, długi okres trwania, bez objawów wegetatywnych i zaburzeń logicznego myślenia ),
• wzruszenie (nagły początek, objawy wegetatywne, krótki czas trwania i obniżenie zdolności logicznego myślenia [nie zawsze]; np. gniew, rozpacz),
• afekt (nagły początek, duże natężenie, objawy wegetatywne, krótki czas trwania i obniżenie zdolności logicznego myślenia [nie zawsze], poczucie znużenia po ustąpieniu tej emocji).

Rodzaje 

Norma

Określenie normy powinno być punktem wyjścia do opisu zespołów patologicznych. Jednak w przypadku zaburzeń emocji niektóre z opisanych stanów są objawami chorobowymi ale część może też dotykać osób zdrowych. Np. smutek czy żałoba jest reakcją fizjologiczną na tragiczną wiadomość. Podobnie silny lęk przed trudnym egzaminem. Kryterium odróżniającym stan zdrowia od choroby jest wpływ na funkcjonowanie jednostki.

Afekt dostosowany

Stan fizjologii. Żywa ekspresja emocji, dostosowana do okoliczności

Lęk i strach

Lęk jest emocją negatywną. Obawą przed czymś, co może się zdarzyć. Strach jest związany z konkretną sytuacją. Obydwa stany mogą wystąpić także u osób zdrowych. Jednak lęk (niepokój) jest objawem wielu zespołów psychopatologicznych. Są to m.in. zaburzenia nerwicowe, depresja, zaburzenia psychotyczne, majaczenie, stany otępienne, zaburzenia adaptacyjne, a także zaburzenia pozorowane.

Obniżenie nastroju

Smutek i przygnębienie mogą występować u osób zdrowych. Jednak stan taki trwający odpowiednio długo i niosący zaburzenie funkcjonowania jednostki w społeczności należy traktować jako patologię. Obniżenie nastroju jest jednym objawów osiowych depresji

Podwyższenie nastroju

Hipomania i mania są stanami, w których kluczowym objawem jest wzmożony nastrój. Zespoły te występują głównie w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej, o wiele rzadziej (ok.4%) w postaci izolowanej.

Euforia, dysforia i moria

Objawy związane zwykle ze zmianami organicznymi w OUN.

• euforia - podwyższony nastrój, poczucie beztroski, przy tym brak krytycyzmu, bez wzmożonej aktywności psychomotorycznej (występowanie: SM, porażenie postępujące, psychozy miażdżycowe)
• moria - wzmożony nastrój, wesołkowatość, brak dystansu i brak hamowania popędów (występowanie: guz płata czołowego lub uraz mechaniczny tej okolicy)
• dysforia – drażliwość przy obniżonym nastroju, tendencja do wygórowanych reakcji emocjonalnych, często w postaci wybuchów gniewu i działań agresywnych

Apatia

• afekt osłabiony – zmniejszenie aktywności i zainteresowań. Często towarzyszą przygnębienie i poczucie rezygnacji. Pełny krytycyzm wobec stanu. Bywa w fizjologii.

Zobojętnienie uczuciowe

To stępienie – ilościowe i jakościowe zaburzenie emocji. Zanik uczuciowości wyższej. Utrata zainteresowań i aktywności, tendencja do izolowania się. Jest to jeden z osiowych objawów schizofrenii.

Afekt niedostosowany – ekspresja emocji niedostosowana do sytuacji:

• paratymia – reakcje paradoksalne: np. radość w tragicznych okolicznościach
• paramimia – ekspresja niezgodna z sytuacją
• ambiwalencja uczuciowa – jednoczesne przeżywanie przeciwstawnych stanów emocjonalnych

Otępienie uczuciowe

Objaw występuje w przebiegu organicznego uszkodzenia OUN, najczęściej na tle otępiennym. Pojawia się wycofanie emocjonalne z towarzyszącym spadkiem sprawności intelektualnej, pamięci i orientacji. Zwykle zachowany jest dobry kontakt emocjonalny z rodziną.

Aleksetymia

Jest to niemożność opisania za pomocą słów swoich emocji.

Chwiejność emocjonalna

To afekt labilny, labilność - zbyt łatwo i szybko następują zmiany nastroju (zwroty: negatywne <–> pozytywne), nieadekwatnie do siły bodźca.

Lepkość emocjonalna

To zaleganie afektu, afekt sztywny – nadmierne, nie adekwatne do sytuacji trwanie przy wzbudzonej emocji. Występuje w charakteropatii padaczkowej.

Lęk i strach jako negatywna emocja, fot. shutterstock.

Afekt patologiczny

To jeden ze stanów wyjątkowych, czyli ostrych krótkotrwałych stanów psychotycznych o obrazie zamroczenia (do tej grupy należą także senność i upojenie patologiczne). Zwykle przyczyną jest uszkodzenie OUN.

Do cech zespołu zalicza się:

• burzliwy początek
• krótki okres trwania
• gwałtowny przebieg z wyładowaniem ruchowym
• silnie zaznaczone objawy wegetatywne
• po wygaśnięciu: znużenie, sen, niepamięć, czasem także wsteczna