Szkodliwe zachowania seksualne dzieci i młodzieży – jak je rozpoznać?

Spis treści:

1. Zagrożenia
2. Zachowania ryzykowne
3. Skąd pochodzi wiedza?
4. Co oznaczają szkodliwe zachowania seksualne?
5. Czyny i działania
6. Jak reagować?

Rozwój seksualny jest sferą życia człowieka, który rozwija się zgodnie ze swoim rytmem niezależnie od ograniczeń, obwarowań społecznych czy też norm, jakie dotyczą jednostki, co ma szczególne przełożenie na wiek dojrzewania. Seksualność jest zjawiskiem, które swój początek ma w biologii, a tę ciężko umieścić w ramach norm kulturowych i społecznych. Jest to aspekt naszego życia, który nierozerwalnie wiąże się z najbardziej podstawowymi potrzebami człowieka, stąd konieczne jest, by w trakcie rozwoju seksualnego młodego człowieka zwrócić uwagę na czynniki psychospołeczne, które wchodząc w reakcje z potrzebami biologicznymi, kreują formę, w jakiej objawiać się będzie seksualność. Postawić można więc pytanie, który z aspektów życia seksualnego powinien być poddany normom i w jakim zakresie, a który powinien być pozostawiony swojemu biegowi w rozwoju [1].

Zagrożenia 

XX wiek przyniósł ze sobą wiele przemian w zakresie seksualności człowieka, z których znaczna część stała się powodem znacznych problemów zdrowotnych i społecznych. Ryzykowne zachowania, jakie podejmowane są przez młodych ludzi w toku rozwoju seksualnego, doprowadziło w konsekwencji do niekorzystnych zdrowotnie efektów, a nawet kończyło się śmiertelnie. Mowa w dużej mierze o chorobach zakaźnych przenoszonych drogą płciową, których rozprzestrzenienie się można przypisać szkodliwym i ryzykownym zachowaniom podejmowanym przez dorastającą młodzież [2].

Nieodpowiednia i niekonsekwentna antykoncepcja jest kolejnym z zagrożeń, jakie pojawia się w sytuacji młodego wieku inicjacji seksualnej. Rośnie w związku tym zarówno ryzyko zakażeń chorobami wenerycznymi, ale także ciążą i zbyt wczesnym wejściem w rolę rodzica. Innym rodzajem zagrożeń jest chęć sięgnięcia po coś nowego, innego – sprzyja to częstym zmianom partnerów, współżyciu z wieloma partnerami, a nawet wejścia w przemoc seksualną, sponsoring czy prostytucję [2].

Zachowania ryzykowne 

Samo pojęcie „zachowań ryzykownych” odnosi się do działań, które są potencjalnie niebezpieczne dla zdrowia i życia człowieka. Do tej grupy, zalicza się  obok zażywania substancji psychoaktywnych, zaburzeń odżywiania czy skłonności przestępczych- podejmowanie ryzykownych, szkodliwych a także przedwczesnych zachowań seksualnych. Nie bez powodu wszystkie te zachowania połączono w jedną grupę – jak wynika z obserwacji, istnieje duże prawdopodobieństwo łączenia się poszczególnych zachowań ryzykownych, a tym samym zwiększa zagrożenie dla zdrowia. Przez zachowania, o których mowa, rozumie się te działania, które podejmowane są z własnej woli, a ich skutki pozostają niepewne, choć przewidywać można dla nich negatywne konsekwencje. Czynnikiem ryzyka jest tutaj również asynchronizm w dojrzewaniu płciowym w stosunku do grupy rówieśniczej, a także niesynchroniczne dojrzewanie płciowe względem dojrzewania społecznego i moralnego [2].

Polska również odnotowuje coraz wcześniejszy wiek inicjacji seksualnej, a młodzież w okresie adolescencji podejmuje aktywność w tej sferze, począwszy od mniej dojrzałych form, ku coraz bardziej wyszukanym. Zachowania takie jak masturbacje, petting, necking, a także samo współżycie nie są traktowane jak granica wejścia w dorosłe życie [2].

Wnioskiem tego można podkreślić niedostatki w edukacji seksualnej młodzieży, które w połączeniu z liberalnym podejściem i wzorem społecznego przyzwolenia generować mogą poczucie braku odpowiedzialności za tę właśnie sferę życia. Aktualnie wciąż polskie szkoły podchodzą do tematu edukacji seksualnej w sposób niepełny, a sam problem jest mocno kontrowersyjny, stąd brak realizacji programów edukacyjnych i brak świadomości młodzieży odnośnie do zagrożeń, jakie niesie za sobą podejmowanie zachowań seksualnych [2].

Skąd pochodzi wiedza? 

Dziecko uczy się pewnych zachowań, bazując na odpowiedzi społecznej – normach i nakazach, które są przez nie rozumiane już na poziomie drugiego roku życia. Kiedy kontakty międzyludzkie stają się bardziej intensywne, czyli w okresie przedszkola, dziecko nabywa większej świadomości odnośnie do pewnych standardów i ograniczeń w zakresie seksualności. Normy są elementem wychowania, wprowadzane do życia dziecka z poziomu świata osób dorosłych i to przez nich właśnie są tworzone, a następnie przekazywane i egzekwowane. Dzieci poprzez obserwację własnego ciała oraz świata dorosłych uczy się zarówno swojego ciała, jak i własnej seksualności. Odbywa się to przez dotykanie siebie czy też pokazywanie narządów płciowych. Czasami dochodzi do sytuacji podglądania rodziców czy opiekunów, ocierania się własnym ciałem, przebierania się w stroje płci przeciwnej. Na tym etapie niezmiernie ważne są reakcje, z jakimi dziecko się spotyka, a te z kolei zależne są od tabu, jakie panuje w otoczeniu wychowania dziecka. Reakcje mogą być bardzo różnicowane, począwszy od odpowiedniej informacji i wyjaśnienia akceptowalnego dla dziecka aż po rygor i całkowite zakazy [3].

Co oznaczają szkodliwe zachowania seksualne? 

Zachowania seksualne niewiążące się w żaden sposób z przymusem czy przemocą, a wpływające negatywnie na rozwój seksualny zarówno dziecka, jak i adolescenta rozumiane są jako szkodliwe zachowania seksualne, w krąg których zaliczane są przede wszystkim te działania, które są adekwatne do wieku – tym samym można dokonać ich korekty – ale również te, które wynikają z naturalnej ciekawości bądź te, które nie mieszczą się w zakresie pojęcia „norma rozwojowa”. Innymi słowy można mówić o zachowaniach i sytuacjach problematycznych lub kompulsywnych. Dzieci, w specyficzny dla siebie i swojego etapu rozwojowego sposób, pokazują swoje potrzeby i chęci, także w sferze seksualnej, stąd niezmiernie ważne jest zrozumienie podwalin i źródeł podejmowanych działań czy zachowań. Podstawowym problemem staje się komunikacja – dziecko zwykle nie posiada bowiem wystarczających umiejętności, doświadczenia i zrozumienia, by w jasny i klarowny sposób wyrazić swoje pragnienia. Rolą rodzica – dorosłego jest prawidłowa ich interpretacja i dawanie przykładu własną postawą. Poddanie analizie sytuacji niepokojących, takich, które przez rodzica odbierane są jako szkodliwe, pomoże w zrozumieniu zachowania dziecka i podjęciu odpowiednich działań zaradczych [3].

Szkodliwe zachowania seksualne dzieci i młodzieży, fot. panthermedia

Podejmowanie przez dzieci i młodzież tego typu zachowań spowodowane jest zwykle brakiem odpowiedniej wiedzy, ciekawością, chęcią zaspokojenia potrzeby bliskiego obcowania z kimś, brakiem zrozumienia społecznego i zaburzeniem interakcji rówieśniczych, ale także brakiem odpowiednich reguł wychowawczych oraz problemy z egzekwowaniem zasad [3].

Czyny i działania 

Masturbacje to jedne z czynności podejmowanych przez dzieci i młodzież wynikające z poznawania własnego ciała, chęci pobudzenia stref erogennych celem dostarczenia sobie przyjemności mogących stanowić sytuację problematyczną. Jest to zachowanie typowe i obecne podczas rozwoju seksualnego młodego człowieka, ponadto może dostarczyć rodzicowi wiedzy i informacji na tematy tego, czy zachowanie to wykracza poza normę rozwojową, czy nie pojawia się wcale – obie te sytuacje stanowią podstawę do interwencji [1].

Zachowania orientacyjne są spowodowane przede wszystkim ciekawością i chęcią poznania różnic pomiędzy „moim” ciałem a ciałem płci przeciwnej. Obserwacja, rozbieranie i dotykanie dziecka płci przeciwnej jest więc podyktowane w dużej mierze chęcią poznania zarówno własnej budowy, jak i budowy oponenta. Zbyt mocne ograniczanie tego typu zachowań i egzekwowanie zakazów może skutkować podglądaniem innych osób przez dziecko – w szczególności osób dorosłych, jak również obnażaniem się i demonstrowaniem własnych narządów płciowych [1].

Interakcje również są zachowaniami, podczas których dochodzić może do nieodpowiednich działań i postaw. Obserwuje się, że nawet dzieci w wieku przedszkolnym posiadają w kręgu swoich zabaw takie, których podtekst jest związany z seksualnością, a polegają one głównie na odtwarzaniu zaobserwowanych scen czy zachowań osób odrosłych. Podczas właśnie takich zabaw dochodzić może do pewnych odstępstw od norm, a co za tym idzie do spatologizowania rozwoju seksualnego [1].

Jak reagować? 

Przede wszystkim edukacja – dostosowana do wieku i potrzeb dziecka. Konieczne jest przekazywanie odpowiednich informacji i uświadomienie zagrożeń związanych z odstępstwem od bezpiecznych norm. Bardzo ważne jest, by normy seksualne były jasno określone i spójne, ale także egzekwowane i konsekwentnie podtrzymywane. Konieczne jest zweryfikowanie sytuacji domowej, w jakiej dziecko się wychowuje, a co za tym idzie: wzorce zachowań seksualnych, jakie są mu przekazywane. Same słowa również mogą stać się problematyczne, warto więc unikać wszelkiego rodzaju slangu w rozmowach o seksie czy seksualności. Eliminacja zachowań z podtekstem seksualnym również ma duże znaczenie, gdyż własne w takich momentach można nakreślić odpowiedną drogę reagowania i podejmowania zachowań bezpiecznych. Jednym z najważniejszych środków zaradczych jest wyeliminowanie wszelkich treści o charakterze seksualnym, jak np. pornografia, do której dostęp jest dziś niezwykle łatwy [3].