Choroby psychiczne

Od kilkunastu tygodni w mediach wciąż pojawiają się informacje dotyczące zakażeń wywoływanych przez koronawirusa. Nie dziwi to, że wizja pandemii budzi lęk u naprawdę wielu osób – szczególną grupą pacjentów, u których doniesienia o koronawirusie mogą prowadzić do pogorszenia ich stanu, są osoby z zaburzeniami psychicznymi. Dochodzić może u nich niestety nawet i do zaostrzenia przebiegu ich schorzenia – tutaj wyraźnie widoczne stają się wyzwania, które stoją w obecnej sytuacji epidemiologicznej przed psychiatrami.

Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki) są preparatami, które w psychiatrii odgrywają bardzo ważną rolę – środki te są bowiem podstawowymi farmaceutykami wykorzystywanymi w leczeniu schizofrenii, dodatkowo znajdują one zastosowanie również i u pacjentów z innymi psychiatrycznymi jednostkami. Jak działają leki przeciwpsychotyczne, jakie dokładnie preparaty należą do tej grupy i – co zwykle bardzo nurtuje pacjentów – czy można się od nich uzależnić?

Pacjent z zaburzeniem lub chorobą psychiczną – w mniemaniu wielu ludzi – to osoba, która nie ma szans na założenie rodziny czy dobre funkcjonowanie w społeczeństwie. Taki pogląd to jednak zwyczajnie mit – ani zaburzenia, ani nawet i choroby psychiczne wcale nie sprawiają, że obarczony nimi człowiek znajduje się na straconej pozycji życiowej. Można powiedzieć nawet więcej – tak naprawdę wielu z nas nie zdaje sobie w ogóle sprawy z tego, że bliskie nam osoby, które na co dzień wydają się całkowicie zdrowe, zmagają się z którąś z wyodrębnianych w obrębie psychiatrii jednostek.

Psychiatrię kojarzy się głównie z rozmowami, które przeprowadzane są pomiędzy lekarzem psychiatrą a jego pacjentem. Z całą pewnością dialog może mieć korzystny wpływ na stan psychiczny chorego, leczenie w psychiatrii jest jednak tak naprawdę bardzo wielokierunkowe – wykorzystanie znajduje bowiem zarówno leczenie farmakologiczne, ale i oddziaływania psychoterapeutyczne czy terapia elektrowstrząsowa.

Zaburzenia schizoafektywne stanowią tak naprawdę połączenie dwóch teoretycznie całkowicie odrębnych problemów, czyli schizofrenii i zaburzeń afektywnych (nastroju). Rozpoznawanie tej jednostki, ze względu właśnie na jej znaczne podobieństwo do innych schorzeń, wcale nie jest łatwe. Po czym więc można stwierdzić, że pacjent cierpi na zaburzenia schizoafektywne i na czym polega ich leczenie?

Guzy mózgu typowo skutkują występowaniem odchyleń neurologicznych, w praktyce jednak schorzenia te mogą prowadzić i do różnorodnych zaburzeń psychicznych – związane z nimi mogą być bowiem zarówno depresja, jak i zmiana osobowości czy nawet epizod psychotyczny. Możliwych zaburzeń psychicznych, towarzyszących guzom mózgu, wyróżnia się jednak zdecydowanie więcej – jakie więc mogą one jeszcze być i kiedy wystąpienie zaburzeń psychicznych powinno szczególnie sugerować, że ich przyczyną może być właśnie guz mózgu?

Temat walki o idealne ciało, zgodne ze standardami modelek pozujących do zdjęć na okładkach magazynów, zdominował kolumny lifestylowe, a tym samym dyskusję o odżywianiu i związanych z nim zaburzeniach. Nie wszystkie choroby związane z jedzeniem sprowadzają się do chęci jego wyeliminowania z organizmu, jak w przypadku anoreksji i bulimii. Na drugim biegunie walki o szczupłą sylwetkę znajduje się zaburzenie objadania się – BED (binge eating disorder).

Leczenie zaburzeń psychotycznych typowo kojarzone jest z farmakoterapią. Rzeczywiście leki odgrywają podstawową rolę w terapii psychoz, jednakże nie są one jedynym sposobem na poprawienie stanu chorych – wykorzystywana w leczeniu zaburzeń psychotycznych jest również i psychoterapia. Tak naprawdę możliwości tej metody terapeutycznej stale ulegają zwiększeniu – obecnie obiecujące wydaje się wykorzystanie wirtualnej rzeczywistości jako elementu terapii poznawczo-behawioralnej (CBT).

Apotemnofilia to rzadkie i budzące skrajne emocje zaburzenie psychiczne, polegające na występowaniu u pacjenta chęci amputacji własnej kończyny. Mimo upływu wielu lat od powstawania pierwszych opisów tej jednostki, nadal niejasne wciąż są jej przyczyny. Problemem w przypadku apotemnofilii jest to, że tak naprawdę nie wiadomo, co można zaoferować zmagającemu się z nią pacjentowi.

Lekarz psychiatra wszystkimi dostępnymi metodami próbuje stworzyć jak najdokładniejszy obraz pacjenta, który przychodzi do jego gabinetu. Badanie psychiatryczne rozpoczyna od rzetelnie zebranego wywiadu chorobowego – zarówno od samego pacjenta, jak też od jego najbliższego otoczenia. Informacje uzyskane z wywiadu pogłębia poprzez wykonanie badań dodatkowych – obrazowych, laboratoryjnych, testów psychologicznych i innych. Badania laboratoryjne są niezwykle cennym narzędziem diagnostycznym i pozwalają na pewniejsze stawianie kroków w „labiryncie psychiatrycznych diagnoz”.

Zespół Fregoliego należy do zaburzeń urojeniowych, a dokładniej mówiąc – do grupy urojeniowych zaburzeń błędnej identyfikacji. W przebiegu tej jednostki pacjenci mogą uważać, że różni ludzie… stanowią tak naprawdę jedną osobę, która po prostu się przebiera czy w jakikolwiek inny sposób zmienia swój wygląd. Jakie są przyczyny zespołu Fregoliego i jak przebiega leczenie tego zaburzenia – czy możliwe jest przywrócenie pacjentom prawidłowego identyfikowania różnych ludzi?

Zespół smakosza to jednostka dość tajemnicza – dotychczas wystąpiła ona u zaledwie kilkudziesięciu osób. Problem związany jest z pojawianiem się u pacjentów specyficznych preferencji żywieniowych. Choć obecnie ciężko jest stwierdzić, czy zespół smakosza w ogóle jest chorobą, to jednak budzi on zainteresowanie z tego względu, że jego wystąpienie może doprowadzić nawet do całkowitej zmiany życia pacjentów.

Rodzice borykający się z problemami psychicznymi mogą się nie raz zastanawiać, czy u ich dzieci również wystąpią podobne problemy. Na podstawie obecnie dostępnych badań można wnioskować, że rzeczywiście – potomkowie pacjentów z zaburzeniami psychicznymi sami znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka ich wystąpienia. Nie dla każdego schorzenia psychiatrycznego ryzyko to jest takie samo – kiedy więc istnieje największe zagrożenie, że rodzic „przekaże” chorobę psychiczną swojemu dziecku?

Potencjalnych przyczyn zaburzeń psychicznych wyróżnia się wiele – wspomina się wśród nich m.in. o roli genów czy uwarunkowań środowiskowych w ich patogenezie. Źródłem takich problemów, jak omamy, obniżenie nastroju czy jego podwyższenie, mogą być jednak również i... stosowane przez pacjenta leki. Wiele preparatów może doprowadzać do polekowych zaburzeń psychicznych – przykładowo ich przyczyną może być zarówno stosowanie leków na nadciśnienie, jak i działających przeciwzapalnie glikokortykosteroidów.

Stan prepsychotyczny nie zawsze jest łatwy do uchwycenia. Jest to jednak problem istotny, ponieważ uważa się, że im wcześniej podjęte zostanie leczenie zaburzeń psychotycznych, tym lepsze mogą być rokowania doświadczającego ich pacjenta. Świadczyć o rozwoju stanu prepsychotycznego mogą różne, nierzadko niespecyficzne dolegliwości. Jakie problemy powinny więc skłonić pacjenta (lub jego rodzinę) do poszukiwania specjalistycznej pomocy?

W niejednym filmie natknąć się możemy na sceny, gdzie poddawany terapii elektrowstrząsowej człowiek targany jest drgawkami. Nie dziwi więc, że elektrowstrząsy ogólnie kojarzone są jako metoda drastyczna i taka, której pewnie dziś się nie wykonuje. Rzeczywistość jest jednak inna niż w filmowych kadrach – pacjenci poddawani terapii elektrowstrząsowej są znieczulani, dodatkowo bezpieczeństwo tej metody leczniczej sprawia, że może być ona stosowana nawet... w ciąży.

Wśród dzieci i młodzieży wzrasta częstość konieczności skorzystania z pomocy specjalistów od zdrowia psychicznego. Czym jest takowa sytuacja spowodowana? Czy za choroby psychiczne u dzieci i młodzieży odpowiada nieprawidłowe wychowanie i nadmiar elektroniki w otaczającym świecie, jak niektórzy zwykli uważać, czy też problem spowodowany jest zupełnie innymi przyczynami? Znajomość czynników związanych z rozwojem chorób psychicznych u dzieci jest istotna – dzięki tej wiedzy będzie można ich unikać.

Tak jak pacjent z cukrzycą może mieć równocześnie niewydolność serca czy wątroby, tak samo osoba chora na depresję może cierpieć na jeszcze inne choroby czy zaburzenia psychiczne - stan taki określa się mianem współchorobowości. Konsekwencje występowania u jednego pacjenta kilku problemów związanych ze zdrowiem psychicznym są znaczne – część zaburzeń może w końcu zostać przeoczona i przez to nieleczona. Ze współchorobowością w psychiatrii jest jednak związanych jeszcze kilka innych aspektów.

Anoreksja i bulimia są najbardziej znanymi zaburzeniami odżywiania. Obecnie wyróżniane są one jako osobne jednostki chorobowe, jednakże nie zawsze tak było – powodem takiej sytuacji zapewne był fakt, że część objawów jest wspólna dla obu tych schorzeń. U pacjenta w danej chwili może występować jedno z zaburzeń odżywiania, ale w międzyczasie diagnoza może ulegać zmianie: czy ma to jakiekolwiek znaczenie?

W psychiatrii diagnozy stawiane są głównie na podstawie badania psychiatrycznego, czyli ukierunkowanej rozmowy z pacjentem. Różnego rodzaju procedury, takie jak choćby oznaczenie stężeń hormonów tarczycowych we krwi, również są wykonywane, jednakże zdecydowanie rzadziej niż w innych specjalnościach. A co z badaniami obrazowymi? Psychiatrzy wbrew pozorom również je zlecają, co więcej – możliwe, że w przyszłości znacząco ułatwią one stawianie psychiatrycznych diagnoz.