Definicja obrazu własnego ciała
Najczęściej cytowana definicja obrazu własnego ciała (body image), określa go jako zmysłowy obraz rozmiarów, kształtów i formy ciała oraz uczucia dotyczące tych wymienionych cech całego ciała lub tylko jego określonych części. Można również powiedzieć, iż obraz ciała to rysunek ciała formowany w umyśle, który jest sposobem pojawiania się własnego ciała dla siebie samego. Jest on ponadto konstruktem osobowościowym, a więc posiada wymiar nie tylko percepcyjny, ale również ekspresyjny. Obraz ciała jest częścią ogólnie pojętego obrazu siebie.

Zasadniczo wyróżnia się dwa konstrukty teoretyczne, charakteryzujące obraz ciała:

• body percept – wewnętrzny, wzrokowy obraz kształtu i rozmiaru ciała; może on być adekwatny lub nieadekwatny
• body concept – postawa, czyli przekonania i uczucia względem własnego ciała, poziom satysfakcji z ciała, zadowolenie z jego wyglądu; może być pozytywny lub negatywny

Kształtowanie się obrazu własnego ciała

Neurologicznie, kształtowanie się obrazu ciała związane jest z dojrzewaniem centralnego układu nerwowego i zaczyna się od doznań z proprioreceptorów w mięśniach i stawach, co ma miejsce prawdopodobnie już w okresie prenatalnym, kiedy dziecko odbiera różnorodne bodźce płynące z ciała. Początkowo postrzeganie ciała ma charakter globalny (przyjemny lub przykry) i zależy od stanu organizmu i zaspokojenia potrzeb fizycznych. W miarę rozwoju i różnicowania się poszczególnych części ciała, jego obraz staje się coraz bardziej złożony.

W okresie dzieciństwa, najistotniejsze znaczenie dla obrazu ciała mają trzy osiągnięcia rozwojowe: możliwość odróżniania siebie od innych (około 2 r.ż.), identyfikowane się z własną płcią i zdolność tworzenia względnie adekwatnych rysunków figur ludzkich lub trójwymiarowych konstrukcji ciała człowieka (4-5 r.ż.), zdolność właściwej oceny rozmiarów ciała (około 9 r.ż.).

Zainteresowanie wyglądem i funkcjonowaniem ciała, szczególnie nasila się w okresie dojrzewania. Wtedy też kształtuje się emocjonalny stosunek do własnego wyglądu oraz wynikająca m.in. z tego, samoocena. Na obraz własnego ciała w okresie adolescencji wpływają jednak nie tylko obserwowane zmiany w wyglądzie i funkcjonowaniu organizmu, ale również ukształtowane w dzieciństwie przekonanie o własnej atrakcyjności i poczucie własnej wartości oraz relacje z innymi ludźmi. Ogromną rolę odgrywają opinie, jakie jednostka słyszy na temat własnego wyglądu, zwłaszcza opinie osób znaczących – rodziców, a w późniejszym okresie – partnera. Nie można zapominać także o wpływie mediów i kulturowych wzorcach kształtujących ideał ciała.

 

fot. pantherstock

 

Znaczenie obrazu własnego ciała

Ponieważ obraz własnego ciała jest istotną częścią obrazu siebie, musi wywierać istotny wpływ na zachowanie jednostki wobec siebie i innych ludzi oraz jej sposób reagowania na pojawiające się bodźce, zarówno ze środowiska zewnętrznego, jak i związane z psycho – fizycznym funkcjonowaniem organizmu. Jeśli człowiek spostrzega własne ciało - przede wszystkim zaś własny wygląd - zgodnie z rzeczywistością i jest z niego zadowolony, jest również skłonny doświadczać pozytywnych myśli i emocji na swój temat w ogóle oraz odczuwać względną swobodę w relacjach interpersonalnych. Sytuacja komplikuje się, kiedy postrzeganie ciała nie jest zgodne z rzeczywistością, albo gdy niezależnie od tej zgodności - stosunek do własnego wyglądu jest negatywny. Może wówczas dojść do rozwoju różnorodnych zaburzeń emocjonalnych i psychicznych.

Podstawowym elementem obrazu własnego ciała jest masa ciała i to ona ma zasadniczy wpływ na akceptację siebie lub jej brak. Badania wykazują, że 90% kobiet rasy białej jest niezadowolonych ze swojej wagi, z czego 62% stosuje dietę. Tendencji takiej nie obserwuje się wśród kobiet rasy czarnej, na co największy wpływ mają prawdopodobnie odmienne przekonania kulturowe dotyczące wyglądu.