Od czasu, kiedy z grupy zaburzeń psychicznych wyodrębniono jednostkę w przyszłości nazwaną schizofrenią, trwają poszukiwania czynnika etiologicznego tej choroby. Początkowo była traktowana przez Emila Kraepelina i Eugena Bleulera jako organiczna choroba mózgu. Badania przeprowadzone w następnych latach stały się podstawą do sformułowania różnych teorii etiologicznych. Obecnie bierze się pod uwagę rolę czynników: genetycznych, biochemicznych, wirusowych, neurofizjologicznych, neuropatologicznych, interakcji rodzinnych, wpływu środowiska.
Podjęto poszukiwania wirusa, który mógłby być odpowiedzialny za rozwój schizofrenii. W płynie mózgowo-rdzeniowym pacjentów ze schizofrenią wykryto wzrost przeciwciał przeciw wirusom herpes, cytomegali, oraz łącznej liczby przeciwciał [31]. Po zapaleniach mózgu wywołanych wirusem grypy, wirusem Epsteina-Bar, mononukleozy, a nawet HIV obserwowano objawy przypominające schizofrenię [19]. Zainteresowano się także wirusem BDV, wywołującym u owiec i koni zapalenie opon mózgowych i mózgu o śmiertelnym przebiegu. Wykazuje on silny neurotropizm i posiada duże powinowactwo do układu limbicznego. Objawy kliniczne zakażenia zależą od reakcji układu odpornościowego zakażonego organizmu. W przebiegu zakażenia dochodzi do niszczenia komórek nerwowych ale nie poprzez bezpośrednie działanie wirusa tylko w reakcji opóźnionej nadwrażliwości, przy udziale limfocytów T CD4 i CD8. Przebieg choroby uzależniony jest od sprawności mechanizmów odpornościowych. W badaniach na zwierzętach stwierdzono, że w przypadku zakażeń w okresie okołourodzeniowym, lub u osobników leczonych lekami immunosupresyjnymi, brak jest ostrych objawów choroby. Pojawia się tolerancja immunologiczna wobec wirusa, która owocuje zmianami neurorozwojowymi. Zaburzeniu ulega przemieszczanie się komórek w obrębie móżdżku i hipokampa, nieprawidłowo funkcjonuje układ dopaminergiczny [27]. Podjęto prace zmierzające do wykrycia przeciwciał dla BDV u osób z zaburzeniami psychicznymi. Poszukiwano przeciwciał przeciw wirusowym białkom p40, p24, p14.5 w testach immunofluorescencyjnych i metodą Western Blot. W badaniach irlandzkich Waltrip i wsp. oznaczali przeciwciała przeciwko białkom BDV u 90 pacjentów ze schizofrenią i u 20 zdrowych ochotników. W przypadku pojedyńczego testu IFT częstość występowania przeciwciał wynosiła 24,4 % wśród chorych na schizofrenię i 20% w grupie kontrolnej. Metodą Western Blot wykryto przeciwciała dla więcej niż jednego białka BDV u 14,4% pacjentów ze schizofrenią i u żadnej osoby z grupy zdrowych. Zmiany immunologiczne w surowicy krwi porównano ze zmianami anatomicznymi w mózgu. Metodą rezonansu magnetycznego wykazano zdecydowanie większą objętość lewej skorupy u osób seropozytywnych, niż u chorych seronegatywnych i w grupie kontrolnej. U osób seropozytywnych wykazano również mniejszą objętość jądra migdałowatego i kompleksu jądro migdałowate-hipokamp niż u chorych seronegatywnych [35].
W zakażeniu wirusowym niebagatelną rolę odgrywa wiek zaatakowanego organizmu. W okresie embrionalnym infekcja wirusowa często doprowadza do bardzo poważnych uszkodzeń, mimo że w wieku dorosłym wywołałaby zaledwie łagodne zachorowanie. Działanie wirusa na płód może przejawiać się litycznym uszkodzeniem określonych zespołów komórkowych, prowadzić do powstawania wad wrodzonych o różnym nasileniu, w zakresie różnych narządów, zahamowywać różnicowanie komórek. Przyczyną mogą być m.in. wirusy cytomegali i herpes simplex [9].
Pojawia się kolejne pytanie w jaki sposób wirus pokonuje barierę krew-mózg.
Czynnikami prowadzącymi do uszkodzenia bariery ochronnej mogą być urazy mechaniczne, procesy infekcyjne, autoimmunizacyjne. U chorych na schizofrenię stwierdzono w wywiadzie większą częstość występowania uszkodzeń okołoporodowych [39] które mogą sprzyjać wzrostowi poziomu autoprzeciwciał [4].
W ośrodkowym układzie nerwowym bardziej wydaje się niebezpieczna odpowiedź immunologiczna niż antygen, który zapoczątkował ten proces. Procesy zapalne i odpornościowe uszkadzają zwykle okoliczne komórki i tkanki prowadząc do zbliznowaceń. W przypadku mózgu jest to szczególnie niebezpieczne, gdyż nawet niewielkie blizny glejowe mogą powodować przerwanie połączeń nerwowych i poważne zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego [32].
fot. pantherstock
W badaniach ostatnich lat stwierdzono zaburzenia połączeń neuronalnych między korą czołową a strukturami skroniowo-limbicznymi. Jednak do tej pory nie wykazano rozrostu tkanki glejowej [30]. Wreszcie nawet w warunkach zdrowia bariera krew-mózg nie jest całkowicie szczelna, wykazuje selektywną przepuszczalność, a w przypadku procesów zapalnych i odpornościowych przepuszczalność znacznie wzrasta. Obce antygeny aktywują mikroglej pobudzając produkcję cytokinin, czynnika TNF, zwiększając ekspresję cząsteczek klasy I (komórki nabłonkowe mózgu) i klasy II (mikroglej i astrocyty) [32].
Doniesienia ostatnich lat dotyczące etiopatogenezy schizofrenii największą rolę przypisują predyspozycjom genetycznym oraz uszkodzeniu mózgu we wczesnym okresie życia płodowego [28]. Hipoteza wirusowo-immunologiczna obejmuje oba te czynniki próbując w sposób konkretny odpowiedzieć na pytanie dlaczego i w jaki sposób. Wyniki dotychczasowych badań wskazujące, że geny podatności na schizofrenię mogą być związane z układem HLA genów zgodności tkankowej, zwracają uwagę na możliwość dziedziczenia swoistego, być może nieprawidłowego rozpoznawania tego co "własne" i "obce" w organizmie.
Liczne odchylenia, ilościowe i jakościowe w składowych odpowiedzi komórkowej i humoralnej, stwierdzane przez wielu autorów z różnych krajów dowodzą, że niewątpliwie istnieje patologia w zakresie funkcjonowania układu odpornościowego w schizofrenii.
